CEDİD (SEMİZ) ALİ PAŞA
Çeşitli kaynaklardan Semiz Ali Paşa'nın, Hırvat kökenli olduğu ve Bosna Hersek in Praçe (Praca) Kasabasında doğduğu belirtilir. 1520 lirden devşirme olarak alınmış ve Topkapı Sarayına iç oğlanı olarak getirilmiştir. 1546 yılında Yeni Çeri Ağalığına yükseldikten sonra, Rumeli Beylerbeyliğine, oradan da Mısır Beylerbeyliğine yükseldi. Şişmanlığı sebebiyle ‘Semiz’ lakabını alan Paşa, mizah duygusu ve yumuşak huyluluğuyla tanınıyordu. Paşa bir dönem II. Vezir olmuş ve daha sonra Rüstem Paşa nın ölümü üzerine veziriazam olarak atanmıştır.
CEDİD ALİ PAŞA MEDRESESİ
Karagümrükte I. Süleyman (Kanuni ) dönemi (1520-1566) sadrazamlarından Semiz Ali Paşa tarafından bir külliyeye bağlı olmadan yaptırılmış medresedir. Asıl girişi eski İstanbul un önemli bir girişi olan Nişanca Caddesi (bugün Hasan Fehmi Paşa Caddesi) üzerinde bulunan medrese, çevresindeki, kentsel değişikliklerden etkilenmiştir. Fevzi Paşa Caddesinin açılması ile medresenin arka cephesi anayol üzerine çıkarak önem kazanmış; giriş bu yöne çevrilmiştir. Günümüzde kuzeydoğu yönündeki asıl giriş kapısıdır. Giriş cephesine bitişik mekânlara ait ara duvar, ocak ve niş izleri çimentolu harçla sıvalı olan cephe üzerine yer yer belirgindir. Yapı muhtemelen 1729 Balat yangınından ve 1894 depreminden hasar görmüştür. Kuzey köşesindeki payandalar bu yönde desteğe gerek duyulduğunu göstermektedir. Fevzi Paşa Caddesinin medreseye göre daha alçaktan geçmesi temel duvarını açığa çıkardığından, güney batı hücrelerinin duvarları da gergilerle sağlamlaştırılmıştır. Mimar Sinan'ın eserleri arasında yer alan medresenin kitabesi bulunmamaktadır. Tarihi kaynaklara göre 966/1558 de medreseye müderris atanmış ve dersleri başlanmıştır. Mimar Sinan tarafından 1550-1560 arasında yapılan Süleymaniye Evvel ve Sani, Cafer Ağa, Sultan Selim Medreseleri ile ortak mimari özellikler gösteren yapıda hücreler avluyu ^U^ oluşturacak biçimde üç yönde sarmaktadır.
Avluya giriş biraz yana kaymış olmakla birlikte, dershane avlunun simetri eksenine yerleştirilmiştir. Avlu, enine gelişmiş dikdörtgen planlıdır. Hasan Fehmi Paşa Caddesi ne göre yüksekte olduğundan girişten avluya basamaklarla ulaşılmış olması gerekir. Ancak bu bağlantı şuan mevcut değildir. Avlunun giriş yönünde hücre bulunmaktadır. Toplam 15 hücre kuzeybatı, güney doğu ve güney batı yönlerinde avlu çevresine dizilmişlerdir. Dershanenin batısındaki ilk hücreyle köşe hücresi arasında bir eyvan oluşturulmuştur. Dershanenin bir yanında, güneybatı ve güneydoğu hücre dizileri arasında yerleştirilen tonuzlu bir geçitle yan bahçeye ulaşılmaktadır. Kare planlı dershane, pandantifli bir kubbeyle örtülüdür. Kütlesi Üsküdar Mihrimah Sultan Medresesinde olduğu gibi iki yandaki geçitlerle hücrelerden ayrılmıştır. Avluya açılan anıtsal girişinden başka iki tanede yandaki revaklara bağlantı kapısı vardır. Güneybatıda kumşi yapılar bulunması, bu cepheye yalnız üst pencere açılmasını etkilemiş olmalıdır. Diğer cephelerde iki alt, bir üst pencere bulunmaktadır. Beden duvarı revaklarla aynı hizaya, avlu cephesine doğru çekilen dershanenin bu yöndeki biçimlenişi alışılmış kalıpların dışına çıkmaktadır.
Mukarnaslı portal ve iki yandaki Bursa kemerli pencere nişleri cepheyi zenginleştirmektedir. Dershane önünde sütunlara oturan saçak düzeni örnekleri yaygındır; Ancak burada değişik bir ayrıntı uygulandığı eliböğründelere oturan ahşap bir saçak var olduğu, kalan izlerden anlaşılmaktadır. Dershane kubbesini taşıyan kemerlerden kuzeydoğu yönünde olanın çizgisel olarak avlu cephesine yansıtılması da dershanenin avlu cephesine özellik kazandıran diğer bir ayrıntıdır. Dekoratif mermer işçiliği, hat sanatı gibi bezeme öğeleri de anıtsal yapı ve pencere ayrıntılarında odaklaşmıştır. Medresesinin avlu cephelerinde özenli küfeki taşı işçiliği vardır. Diğer cephelerde malzeme ve işçilik kalitesi daha düşüktür. Dershanenin yan ve arka cephelerinde bir sıra taş, iki sıra tuğla almaşık örgü uygulanmıştır. Hücrelerin dış cepheleri kaba yönü taşla örülmüştür. Kare planlı ayaklara oturan üstten teğetli kemerlerle oluşturulan revaklar, güneydoğu, güneybatı ve kuzeybatı yönlerinde sivri çapraz tonozla giriş yönünde kubbeyle örtülüdür. Hücrelerin tümü kubbelidir. Her hücrenin dışa açılan tek penceresi bulunmaktadır. Küfeki blokları ile çevrelenen pencere boşluklarının üzerine tuğla hafifletme kemerleri yer almaktadır. Çatı suları çörtenlerle dışarı akıtılmaktadır. Güneydoğu ve kuzeybatı revaklarının örtüleri avluya, hücre dizilerinin çatıları dışarı doğru eğimlendirilmiştir. Dershanenin iki yanındaki hücrelerin eğimleri ise güneybatı yönündedir. Bacaların tuğladan örülen kare planlı gövdelerinin üstü kurşun şapkalarla korunmuştur.
